به گزارش خبرنگار وسائل، آیت الله مقتدایی، در صد و هشتمین جلسه درس خارج ولایت فقیه که روز دوشنبه 11 اردیبهشت 96 در مدرسه مبارکه دارالشفاء برگزار شد، به بررسی روایت دیگری در باب اشتراط رجولیت ولی فقیه و بیان استدلال بدان پرداخت.
آیت الله مقتدایی در ابتدای درس خارج ولایت فقیه گفت: در تحف العقول از نبی مکرم اسلام نقل شده است هرگز به فلاح و رستگاری نمی رسند قومی که امورشان را بر عهده زن قرار دهند.
وی در پایان به روایت دیگری در این باره اشاره کرد و گفت: طبق روایت زمانی که افراد بخیل در رأس باشند و امور به دست زنان باشد دیگر روی زمین جای شما نیست و زندگی توام با عذاب است.
تقریر درس
آیت الله مقتدایی در جلسه گذشته با اشاره به روایت امیر مؤمنان در خصوص اینکه تدبیر امور خانه با مرد است و او رئیس خانه است و زن تابع است پس اگر بر عکس باشد و زن امور را تدبیر کند و مرد تابع باشد ملعون است گفت: اگر مصداق روایت این گونه بیان شده است و تدبیر زن برای امور خانه سبب ملعون شدن است قطعاً سپردن امور جامعه به زن به طریق اولی ممنوع است.
بررسی روایات در شرط ذکوریت
یکی از روایات که بدان برای شرط ذکورة و رجولیت در ولی فقیه ذکر شده است روایتی است که در تحف العقول از نبی مکرم اسلام نقل شده است.
« وَ قَالَ صلی الله علیه و آله و سلم لَنْ یُفْلِحَ قَوْمٌ أَسْنَدُوا أَمْرَهُمْ إِلَى امْرَأَةٍ.» هرگز به فلاح و رستگاری نمی رسند قومی که امورشان را بر عهده زن قرار دهند.
این روایت در تحف العقول از کلمات قصار پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم نقل شده است که در ابتدای این کتاب ذکر شده است. چند بخش از سخنان پیامبر را نقل می کند که بخشی کلمات قصار ایشان است که مختصر و پر معناست و 92 کلمه قصار است و شاهد کلام ما کلمه پنجم است.
در کتب روایی مانند کافی، تهذیب و من لایحضر الفقیه نیامده است و لذا مرحوم صاحب وسائل نیز این روایت را نقل نکرده است. در کتب شیعه فقط تحف العقول و مستدرک الوسائل نقل شده است. در مستدرک به این صورت آمده است که شخصی در حضور امام مجتبی علیه السلام از پیامبر این سخن را نقل کرد و ایشان سخن را رد نکردند. بنابراین در کتاب مستدرک از مناقب ابن شهرآشوب نقل شده است.
در کتب عامه به نحو مشهور این روایت ذکر شده است که مواردی را بیان می کنیم. در صحیح بخاری به سند خودش از ابی بکره نقل می کند: « وَ مِنْ صَحِیحِ الْبُخَارِیِّ فِی الْجُزْءِ الْخَامِسِ فِی کِتَابِ النَّبِیِّ ص وَ بِالْإِسْنَادِ الْمُقَدَّمِ حَدَّثَنَا عُثْمَانُ بْنُ الْهَیْثَمِ قَالَ حَدَّثَنَا عَوْفٌ عَنِ الْحَسَنِ عَنْ أَبِی بَکْرَةَ قَالَ: لَقَدْ نَفَعَنِی اللَّهُ بِکَلِمَةٍ سَمِعْتُهَا مِنْ رَسُولِ اللَّهِ ص أَیَّامَ الْجَمَلِ بَعْدَ مَا کِدْتُ أَنْ أَلْحَقَ بِأَصْحَابِ الْجَمَلِ فَأُقَاتِلَ مَعَهُمْ قَالَ لَمَّا بَلَغَ رَسُولَ اللَّهِ ص أَنَّ أَهْلَ فَارِسَ قَد مَلَّکُوا عَلَیْهِمْ بِنْتَ کِسْرَى قَالَ لَنْ یُفْلِحَ قَوْمٌ وَلَّوْا أَمْرَهُمْ امْرَأَةً» بعد از این که نزدیک بود من نزد اصحاب جمل بروم و کمک آنان بجنگم این سخن از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم، به خاطرم آمد زمانی که خبر جایگزینی دختر کسری ملکه فارس برای ایشان آمد که فرمود به رستگاری نمی رسند قومی که ولایت امرشان را بر عهده زنی قرار دهند.
در سنن ترمذی نیز از ابی بکره مطابق همین حدیث با اندکی تفاوت نقل شده است که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم سوال کردند چه کسی را جانشین کسری کردند؟ گفتند دخترش جانشین شد. حضرت فرمودند به رستگاری نمی رسد قومی که زنی را به عنوان ولی امر خود انتخاب کردند. بعد می گوید زمانی که عایشه به بصره آمد یاد این حدیث افتادم و خداوند به وسیله این حدیث مرا حفظ کرد و در لشکر عایشه نرفتم.
در مستدرک حاکم نیز از ابی بکره نقل کرده است. «لا یفلح قوم تملکهم امرأة» الفاظ روایات مقداری با هم متفاوت است اما مفاد همه یکی است که زن ولایت امر پیدا کند. صاحب مستدرک زمانی که این روایت را نقل می کند در ذیل می گوید «هذا حدیث صحیح الاسناد» علاوه بر این که در کتب معتبرشان نقل می کنند تصریح می کنند که سند حدیث صحیح است.
در سنن بیهقی، سنن نسائی و احمد حنبل در مسند این روایت را ذکر کرده اند. حتی احمدحنبل در شش موضع در مسند به مناسبت این روایت را ذکر کرده است. در دراسات فی ولایة الفقیه، مرحوم منتظری این نقل های اهل سنت را ذکر می کند و می گوید این حدیث مشهور در عامه مشهور است و شاید بتوان ادعا کرد که این شهرت جبران ضعف سند می کند.
در کتب شیعه فقط در تحف العقول ذکر شده است که به صورت مرسل آمده است. پس روایتی که از طریق شیعه است ضعیف است و از طرق عامه به این صورت مشهور نقل شده است و شاید اطمینان آور باشد که کلام پیامبر است و بگوییم ضعف سند تحف العقول را جبران کند و در نتیجه بگوییم به روایت از نظر سند اطمینان پیدا می کنیم که از پیامبر نقل شده باشد و در نتیجه این اطمینان به سند و دلالت روشن آن اثبات می شود که نباید ولایت امر را به زنان سپرد.
نتیجه گیری
بنابراین مشخص شد که روایت از پیامبر صادر شده است و دلالت آن نیز واضح است و این امری واضح در شرع است که نباید ولایت امر به زنان سپرده شود و در ولی امر ذکورة شرط است.
روایت دیگر
این روایت نیز در کتاب شریف تحف العقول در ردیف همان روایت است و از کلمات قصار است.
« وَ قَالَ ص إِذَا کَانَ أُمَرَاؤُکُمْ خِیَارَکُمْ وَ أَغْنِیَاؤُکُمْ سُمَحَاءَکُمْ وَ أَمْرُکُمْ شُورَى بَیْنَکُمْ فَظَهْرُ الْأَرْضِ خَیْرٌ لَکُمْ مِنْ بَطْنِهَا وَ إِذَا کَانَ أُمَرَاؤُکُمْ شِرَارَکُمْ وَ أَغْنِیَاؤُکُمْ بُخَلَاءَکُمْ وَ أُمُورُکُمْ إِلَى نِسَائِکُمْ فَبَطْنُ الْأَرْضِ خَیْرٌ لَکُمْ مِنْ ظَهْرِهَا.» هر گاه این سه امر در بین شما باشد شما سعادتمند هستید.
1- امیران شما خوبان شما باشند
2- ثروتمندان شما سخاوتمندان شما باشند
3- امر شما به صورت شورایی اداره شود
اگر این سه امر بین شما محقق شد زندگی خوبی دارید ولی اگر این طور نشد و بر عکس شد یعنی
1- امرای شما شرور شما باشند
2- ثروتمندان شما بخیلان شما باشند و اقتصاد به دست آنان باشد
3- امور شما به زنان واگذار شود
زندگی برای شما عذاب است و مردن بهتر از زندگی است.
آن زمان اشخاصی که توسط پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم انتخاب می شدند بهترین افراد بودند و شبیه دیکتاتوری نبود زیرا پیامبر به ظرفیت افراد اشراف کامل داشتند و اداره جامعه با خود ایشان بود. در زمان امیرمومنان علیه السلام نیز به همین صورت بود. شورای رهبری در بحث ما مراد نیست و خبرگان شورایی است که رهبر را معین می کند.
طبق روایت زمانی که افراد بخیل در رأس باشند و امور به دست زنان باشد دیگر روی زمین جای شما نیست و زندگی توام با عذاب است. سند این روایت را در جلسه آتی بررسی خواهیم کرد./926/ف
تقریر: محسن جوادی صدر